Dementie en levensstijl: 14 factoren om op te letten

Wat is vasculaire dementie?

Vasculaire dementie is dementie die ontstaat door schade aan de bloedvaten in de hersenen. Daardoor worden de hersencellen minder goed voorzien van zuurstof en voedingsstoffen, waardoor ze minder goed werken. Meestal ontstaat het bij mensen tussen de 65 en 75 jaar. Schade aan de bloedvaten in de hersenen kan ontstaan doordat mensen meerdere TIA’s (Transient Ischaemic Attack) krijgen, of kan het gevolg zijn van een hersenbloeding of een herseninfarct. We noemen dat ook wel een beroerte of cerebrovasculair accident (CVA). Afhankelijk van waar in de hersenen de schade plaatsvindt, kunnen de klachten heel divers zijn. De meeste mensen krijgen problemen met lopen, gaan trager praten, hebben moeite met denken en hebben last van geheugenproblemen (Hersenstichting - Vasculaire dementie).

Hoe ontstaat vasculaire dementie?

Normaal, als de bloedvaten in de hersenen gezond zijn, zorgen zij ervoor dat er zuurstofrijk bloed en voedingsstoffen naar de hersencellen komen. Anderzijds zorgen de bloedvaten er ook voor dat afvalstoffen en zuurstofarm bloed afgevoerd wordt uit de hersenen. Bij vasculaire dementie zijn de bloedvaten beschadigd. Daardoor kan de stofuitwisseling met de hersencellen minder goed plaatsvinden. Kortom, hersencellen krijgen minder zuurstof en voedingstoffen en afvalstoffen hopen zich op in de cel. Dit is slecht voor het functioneren van de hersencellen, waardoor informatie tussen de hersencellen niet of minder efficiënt doorgegeven wordt in een hersennetwerk.

Welke klachten en symptomen heb je als je vasculaire dementie hebt?

Vasculaire dementie kenmerkt zich vaak doordat je plotseling klachten krijgt, of de klachten ontstaan langzaam doordat er meerdere TIA’s ongemerkt plaatsvinden in het brein. Afhankelijk van welke plekken beschadigd zijn in het brein kunnen klachten soms meer lichamelijk of geestelijk (mentaal) van aard zijn.
Mentale klachten die vaak voorkomen zijn langzamer praten, denken en bewegen, moeite met je aandacht erbij houden, stemmingswisselingen, moeite met initiatief nemen en geheugenproblemen.
Lichamelijke klachten die veel voorkomen zijn moeite met lopen en je evenwicht bewaren, moeite met slikken en praten, incontinentie, een stijf en gespannen gevoel in de benen, soms verlamming aan één kant van het lichaam en epilepsie.

Wat zijn de oorzaken van vasculaire dementie?

De oorzaken van vasculaire dementie zijn nog niet helemaal opgehelderd. Wel weet men dat bepaalde erfelijke factoren een rol spelen en leefstijl van invloed is op de conditie van de bloedvaten. Zo zijn hoge bloeddruk, hoge cholesterol, roken, overgewicht, diabetes, stress, bepaalde erfelijke factoren en stoffen uit de omgeving allemaal factoren die het risico op beschadigde bloedvaten en dus op vasculaire dementie, vergroten (Hartstichting - oorzaken hart en vaatziekten).

Het voorkomen van dementie: gezonde leefstijl

Om de bloedvaten van de hersenen gezond te houden gelden eigenlijk dezelfde leefstijladviezen als voor hart en vaten: eigenlijk zou je kunnen zeggen dat alles wat goed is voor hart en vaten, ook goed is voor de hersenen. Voor de hersenen komt daar nog bij dat weinig stress en de juiste hoeveelheid prikkels minstens zo belangrijk zijn om de hersenen gezond te houden.

Recentelijk werd er een belangrijke, met studies onderbouwde, samenvatting gepubliceerd over hoe gezonde leefwijzen het risico op dementie kunnen verkleinen (Livingston The Lancet Commissions 2024). Aanvullend bewijs liet zien dat veranderingen in leefwijzen kostenbesparend kunnen zijn, en dat het risico op het krijgen van dementie beïnvloedbaar is, zelfs voor mensen die een genetisch risico hebben om dementie te ontwikkelen.

De auteurs schreven dat theoretisch 40% van de dementie gevallen voorkomen zou kunnen worden door gezond te leven. Ze vonden een hoopvol beeld, dat liet zien dat ongeveer 45% van alle gevallen van dementie geassocieerd worden met 14 risicofactoren die te beïnvloeden zijn door leefstijlveranderingen of het aanbieden van voldoende cognitieve prikkels.

Deze risicofactoren zijn:

1. Gebrek aan onderwijs (educatie)
2. Hoofdletsel
3. Gebrek aan beweging
4. Roken
5. Overgewicht
6. Verhoogde cholesterol
7. Hoge bloeddruk
8. Diabetes
9. Depressie
10. Gebrek aan sociaal contact
11. Luchtvervuiling
12. Overmatige alcoholconsumptie
13. Onbehandeld zichtverlies
14. Onbehandeld gehoorverlies

De auteurs schetsten ook een actieplan om dementie te voorkomen door specifiek in te grijpen op deze factoren (preventie). Om dit te bewerkstelligen zijn beleidsmatige veranderingen nodig op nationaal en internationaal niveau met strategieën die op maat gemaakt zijn voor het individu en die voor iedereen, arm of rijk, beschikbaar zijn. Met deze acties om de kans op dementie te verlagen, moet je al vroeg in het leven beginnen, en je moet het een leven lang volhouden. Specifieke acties die je moet ondernemen gedurende het leven om het risico op dementie te verkleinen zijn:

1. Zorgen dat er kwalitatief goed onderwijs beschikbaar is voor iedereen en stimuleren van activiteiten die het brein prikkelen gedurende het leven om cognitief reserve op te bouwen (cognitieve reserve is het vermogen van een individu om te compenseren voor schade in de hersenen, met als gevolg mentaal gezond te blijven op latere leeftijd).
2. Verplichten of bemoedigen van het dragen van een helm om hoofdtrauma te voorkomen in het verkeer of tijdens sport.
3. Bemoedigen van voldoende dagelijkse beweging, want mensen die voldoende bewegen hebben een verkleind risico om dementie te ontwikkelen.
4. Stoppen of verminderen van roken door te informeren over de risico’s, prijscontrole en het verbieden van roken in openbare ruimtes. En mensen helpen bij het stoppen met roken.
5. Onderhouden van een gezond gewicht, en overgewicht zo vroeg mogelijk behandelen. Dit helpt ook bij het voorkomen van diabetes type 2 (ook een risicofactor).
6. Meten en behandelen van te hoge cholesterol vanaf 40 jaar, en indien nodig met medicatie verlagen.
7. Regelmatig meten en monitoren van hoge bloeddruk vanaf 40 jaar, en indien nodig met medicatie verlagen.
8. Opsporen, behandelen en stabiliseren van diabetes met medicatie.
9. Depressie effectief behandelen.
10. Stimuleren van een leeftijdsvriendelijke omgeving die samenzijn en sociaal contact stimuleert, en daardoor sociale isolatie vermindert.
11. Verminderen van luchtvervuiling en blootstelling daaraan.
12. Verminderen van alcoholconsumptie door prijscontrole, het minder beschikbaar te maken en mensen bewust te maken van de risico’s van overconsumptie.
13. Beschikbaar maken van het screenen voor en behandelen van zicht verlies door, controles, operaties, laseren, of het aanmeten van een bril of contactlenzen.
14. Het beschikbaar maken van hoortoestellen voor mensen met gehoorverlies en helpen om het gehoor te beschermen tegen gehoorverlies door blootstelling aan schadelijke harde geluiden.

Hoe kan Fietslabyrint helpen bij gezonde leefwijzen?

Fietslabyrint kan op verschillende manieren bijdragen aan een gezonde leefstijl. Ten eerste ondersteunt het fietsen zelf voldoende dagelijkse beweging. De afleidende beelden kunnen ervoor zorgen dat je langer fietst dan je aanvankelijk dacht. Bovendien prikkelt de inhoud van de beelden het brein op diverse manieren. Het ontdekken van nieuwe omgevingen, het maken van keuzes tijdens de virtuele rit en het gevoel van reizen activeren hersengebieden die betrokken zijn bij het opslaan van nieuwe informatie. Fietsen door een vertrouwde omgeving roept daarnaast herinneringen op en stimuleert het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor het ophalen van deze herinneringen. Door ook geluid toe te voegen, wordt niet alleen het zicht, maar ook het gehoor geprikkeld. Samen fietsen of een gesprek voeren over wat er op het scherm te zien is, kan leiden tot waardevolle sociale interacties en een gevoel van verbondenheid. De eenvoud van het systeem en de mogelijkheid om het met een rolstoel te gebruiken, maken Fietslabyrint toegankelijk voor iedereen, ongeacht leeftijd of beperking.