Onrust, loopdrang en verstoord slaapritme door dementie

Dat kan zich o.a. uiten in het zoeken van dingen of personen, loopdrang, wakker liggen of moeilijk in slaap komen, ‘s nachts dwalen, te veel energie hebben, sneller geïrriteerd raken, ‘s middags en ‘s avonds onrustig en ongeduldig zijn, maar ook altijd gezelschap willen hebben of ongeremd of impulsief gedrag. Het gekke is dat het voor de persoon in kwestie erg moeilijk is weerstand te bieden aan deze gevoelens. Het voelt alsof er tot actie overgegaan móet worden. Dat is niet alleen voor de persoon met dementie erg verwarrend en vervelend, maar ook voor zorgpersoneel en mantelzorgers is de belasting groot als mensen met dementie onrust ervaren.

Soms worden deze gevoelens uitgelokt door dingen in de omgeving. Maar het kan ook dat er geen directe oorzaak te vinden is. Dat maakt het lastig om ermee om te gaan. Hoewel deze gevoelens van onrust vanuit de hersenen aangestuurd worden, is de precieze oorzaak nog onduidelijk. Onrust kan een lichamelijke basis hebben, bijvoorbeeld wanneer mensen pijn, honger of dorst hebben, willen ze van nature in actie komen om dit te verhelpen. Mensen met dementie zijn soms niet meer in staat dit soort behoeften met hun omgeving te communiceren, maar de drang tot actie blijft bestaan.

Verandering in de hersenen

Onderzoek lijkt erop te wijzen dat de veranderingen in de hersenen die met dementie gepaard gaan, ook veranderingen veroorzaken in de hersenstructuren die betrokken zijn bij het regelen van, en het aanzetten tot actie [Warfield 2023]. Het lijkt er ook op dat de ziekte hersendelen verandert die betrokken zijn bij het slaap-waak ritme, het natuurlijke ritme wanneer je actief bent en wanneer je lichaam zich voorbereidt op rust, ontspanning en slaap [Duncan 2020]. Dat natuurlijke ritme heet het circadiaans ritme, en omvat alle fysieke, mentale en gedragsveranderingen die iemand binnen 24 uur ervaart. Het ritme is gekoppeld aan de interne biologische klok en deze gedragingen worden aangestuurd door hersengebieden die betrokken zijn bij het regelen van die interne klok [Warfield 2023]. Ook in deze hersennetwerken vinden veranderingen plaats door dementie.

Sundowning: onrust in de middag en avond

Bijvoorbeeld; meestal worden we in de ochtend vanzelf rond dezelfde tijd wakker, en worden we in de avond ook rond dezelfde tijd moe. Dit ritme is vaak verstoord bij mensen met dementie [Duncan 2020], wat zich veelal uit in dat ze in de middag en avond juist onrustig [Carrarini 2021] en actief worden, een fenomeen dat ‘sundowning’ genoemd wordt [Toccaceli 2023, Canevelli 2016] (Officieel: ‘Sundowning means the emergence or worsening of neuropsychiatric symptoms in the late afternoon or early evening’).

Oorzaak en gevolg

Verveling of te veel energie wordt ook genoemd als mogelijke oorzaak voor onrust. Door dementie is het soms niet meer mogelijk om goed oorzaak en gevolg te begrijpen. Bijvoorbeeld, dat als je een leuke activiteit gaat doen, dat je je daar ook beter door gaat voelen. Er zijn aanwijzingen dat inactiviteit kan leiden tot meer onrust, en dat voldoende beweging kan helpen bij het verminderen van onrust [Scherder 2010]. Al is de onderzoeksliteratuur hier nog niet eenduidig over [Jabbour 2023].

In beweging blijven

Over het algemeen zorgt fysieke activiteit voor een betere fysieke gesteldheid en kan het risico op vallen en complicaties erdoor verminderd worden. Daarnaast heeft voldoende beweging positieve effecten op het gemoed, vermindert het angst en kan het slaappatroon verbeteren. Dit kan indirect ook een positief effect hebben op onrust. Regelmatige fysieke activiteit gedurende de dag biedt ook structuur, en kan daardoor mogelijk helpen bij het reguleren van de interne klok. Belangrijk daarbij is te kijken naar iemands individuele capaciteiten en behoeften, en te waken voor overprikkeling. Het algemene advies is dan ook een gepersonaliseerde benadering: rustig bewegen zoals fietsen zonder weerstand, op gezette tijden, en kijken naar wat iemand plezier en een goed gevoel geeft.

Ook Fietslabyrint kan hierbij helpen, we hebben een groot assortiment met routes die prikkelarm zijn. Deze routes zijn aangegeven door 1 poppetje in het hoofdscherm. Het zijn vaak mooie en rustige routes door de natuur. In de toekomstige software van Fietslabyrint, zal het ook mogelijk zijn om via het instellingenmenu alleen maar prikkelarme routes in te stellen. Of je kan juist fietsen door een bekende omgeving, waar herkenning en herinneringen een goed gevoel geven.