Wat gebeurt er bij overprikkeling?

Je hersenen verwerken de hele dag door prikkels. Signalen van buitenaf (zoals geluid of licht), maar ook van binnenuit (zoals emoties of pijn). Normaal filtert je brein wat belangrijk is. Bij overprikkeling lukt dat niet goed meer: alles komt binnen en kost energie. Dat zorgt voor een gevoel van overweldiging. We schreven al een keer eerder over de balans tussen over- en onderprikkeling.

Overprikkeling komt vaak voor bij niet-aangeboren hersenletsel (NAH), maar ook bij aandoeningen als ADHD, burn-out, autisme of migraine. Overprikkeling kan het beste beschreven worden als dat het brein minder goed in staat is om nieuwe informatie te verwerken (Hersenstichting - Overprikkeling).

Wat zijn de triggers?

Een onderzoeksgroep uit Maastricht en Leuven onder leiding van Caroline van Heugten onderzocht wat precies de triggers kunnen zijn voor overprikkeling bij mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH, Engels: acquired brain injury (ABI)) en welke strategieën zij gebruiken om die overprikkeling te verminderen of in ieder geval ‘(ver)werkbaar’ te maken. Daaruit bleek dat prikkels niet alleen van buiten komen, maar ook intern kunnen zijn: stress, pijn of multitasken bijvoorbeeld. Veel deelnemers gaven aan dat drukke, onverwachte of oncontroleerbare situaties de klachten verergerden.

Ook alledaagse prikkels – zoals geuren, aanrakingen of temperatuurverschillen – kunnen ineens te veel zijn. Vooral combinaties van prikkels waren lastig, bijvoorbeeld licht én geluid tegelijk.

Gevolgen voor het dagelijks leven

Overprikkeling beïnvloedt bijna alles: van energie en concentratie tot sociale relaties. Mensen raken sneller oververmoeid, krijgen blackouts of paniekgevoelens, en kunnen zich moeilijker focussen. Dat heeft invloed op werk, relaties en het gevoel van zelfstandigheid.

Sommigen trekken zich terug, anderen raken gefrustreerd omdat hun omgeving het niet begrijpt. Het gevoel van eenzaamheid of verlies ligt op de loer.

Hoe ga je ermee om?

Deelnemers aan het onderzoek benoemden drie manieren om met overprikkeling om te gaan:

1. Vermijden – Prikkels uit de weg gaan, bijvoorbeeld met een zonnebril of noise cancelling-koptelefoon.
2. Benaderen – Prikkels geleidelijk opzoeken, als een soort training.
3. Accepteren – Leren omgaan met wat je voelt, bijvoorbeeld via ademhalingsoefeningen of mindfulness.

Vaak werkt een combinatie van deze strategieën het beste. Belangrijk is dat iedereen daarin zijn eigen weg vindt: overprikkeling is namelijk voor iedereen anders.

De rol van controle

Wat helpt, is het gevoel hebben dat je zelf grip hebt op situaties. Dat geeft rust én vergroot de kwaliteit van leven. Het opbouwen van prikkelverwerking kan stap voor stap, in een veilige omgeving en daar kan Fietslabyrint bij helpen.

Hoe helpt Fietslabyrint?

Fietsen of bewegend beeld kan best veel zijn, maar voor wie fietsen te overprikkeled is, maar bwegend beeld wel kan, biedt Fietslabyrint een veilige manier om rustig te wennen aan prikkels.

Er zijn rustige fietsroutes en drukke fietsroutes, aangegeven in het hoofdscherm met 1 poppetje (rustig), 2 poppetjes (medium druk) of 3 poppetjes (druk). Ook zijn er enkel prikkelarme routes te selecteren voor de routebalk via het instellingenmenu rechtsboven bij het tandwiel (Instellingen, Prikkelniveau, Weinig niveau). Je fietst wel, maar toch niet buiten op straat. De fietser kan op elk moment zelf beslissen wanneer het genoeg is. Je hoeft je geen zorgen te maken of je nog wel thuis komt, iets dat op straat niet zo makkelijk kan. Fietsen kan ook in de eigen vertrouwde omgeving. En je kan bekende (gecontroleerde prikkels) en onbekende (onverwachte prikkels) routes fietsen. Zo bouw je voorzichtig aan je belastbaarheid, zonder over je grenzen te gaan. Precies wat nodig is bij overprikkeling: gecontroleerde blootstelling aan prikkels, op jouw tempo.